確率論を使うと見通しが良くなる問題

例1

極限\begin{align}
\lim_{n \to \infty} \int_0^1 \cdots \int_0^1 \frac{x_1^2 + \cdots + x_n^2}{x_1 + \cdots + x_n} dx_1 \cdots dx_n
\end{align}を求めよ.

解答

 \{X_n\}_{n \geq 1} \rm{i.i.d} な確率変数列で, X_1 \sim U(0,1) とする.
大数の強法則より, \begin{align}
\frac{X_1 + \cdots + X_n}{n} \xrightarrow{a.s.} E[X_1] = \frac{1}{2}, \quad \frac{X_1^2 + \cdots + X_n^2}{n} \xrightarrow{a.s.} E[X_1^2] = \frac{1}{3}.
\end{align}よって, \begin{align}
\frac{X_1^2 + \cdots + X_n^2}{X_1 + \cdots + X_n} = \frac{X_1^2 + \cdots + X_n^2}{n} \cdot \frac{n}{X_1 + \cdots + X_n} \xrightarrow{a.s.} \frac{2}{3}.
\end{align}また, 0 < X_i < 1\, a.s. より, \begin{align}
0 < \frac{X_1^2 + \cdots + X_n^2}{X_1 + \cdots + X_n} < 1 \, a.s.
\end{align}だから, \begin{align}
E\left [ \left| \frac{X_1^2 + \cdots + X_n^2}{X_1 + \cdots + X_n} \right | \right ]< 1 .
\end{align}有界収束定理より,
\begin{align}
\lim_{n \to \infty} E\left [ \frac{X_1^2 + \cdots + X_n^2}{X_1 + \cdots + X_n} \right ] = \frac{2}{3}.
\end{align}したがって, \begin{align}
\lim_{n \to \infty} \int_0^1 \cdots \int_0^1 \frac{x_1^2 + \cdots + x_n^2}{x_1 + \cdots + x_n} dx_1 \cdots dx_n = \lim_{n \to \infty} E\left [ \frac{X_1^2 + \cdots + X_n^2}{X_1 + \cdots + X_n} \right ] = \frac{2}{3}.
\end{align}

例2(ワイエルシュトラス多項式近似定理)

 f:[0, 1] \to \mathbb{R} を連続関数とする. このとき, 多項式 \{f_n\}_{n \geq 1} が存在して,  f_n f に一様収束する.

解答

f_n:[0, 1] \to \mathbb{R} を \begin{align}
f_n(x) := \sum_{k=0}^n \binom{n}{k} f \left (\frac{k}{n} \right) x^k (1-x)^{n-k}
\end{align}と定める. この  f_n f に一様収束することを示す.
 \{X_n\}_{n \geq 1} \rm{i.i.d} な確率変数列で, X_1 \sim Ber(p), (0 \leq p \leq 1) とする.
 S_n := \sum_{i=1}^n X_i とおくと,  S_n \sim B(n, p) より,  E[ f(\frac{S_n}{n})] = f_n(p) .
 \delta > 0 を任意にとる.
\begin{align}
| f_n(p) - f(p) | & \leq E\left [ \left | f \left (\frac{S_n}{n} \right ) - f(p) \right | \right ] \\
& = E\left [ \left | f \left (\frac{S_n}{n} \right ) - f(p) \right | : \left |\frac{S_n}{n} - p \right | \geq \delta \right ] + E\left [ \left | f \left (\frac{S_n}{n} \right ) - f(p) \right | : \left |\frac{S_n}{n} - p \right | < \delta \right ] \\
& \leq 2 \|f\|_{\infty} P\left (\left |\frac{S_n}{n} - p \right | \leq \delta \right ) + \sup_{|x-y| < \delta, \\ x,y \in [0,1]}|f(x) - f(y)|
\end{align}ここで,
\begin{align}
P \left (\left | \frac{S_n}{n} - p \right | \geq \delta \right ) \leq \frac{1}{\delta ^2} E\left [ \left | \frac{S_n}{n} - p \right | ^2 \right ] = \frac{p(1-p)}{\delta ^2n} \leq
\frac{1}{4\delta ^2n}.
\end{align}よって,
\begin{align}
| f_n(p) - f(p) | \leq \frac{\|f\|_{\infty}}{2\delta ^2n} + \sup_{|x-y| < \delta, \\ x,y \in [0,1]}|f(x) - f(y)|.
\end{align}右辺は p に依存しないから,
\begin{align}
\limsup_{n \to \infty} \sup_{p \in [0, 1]} | f_n(p) - f(p) | \leq \sup_{|x-y| < \delta, \\ x,y \in [0,1]}|f(x) - f(y)|.
\end{align} f [0, 1] 上で連続より, 一様連続だから,  \delta \to +0 とすれば, 主張を得る.

例3(スターリングの公式)

 n! \sim \sqrt{2 \pi}e^{-n}n^{n + 1/2} が成り立つ. ただし, a_n \sim b_n \lim_{n \to \infty} a_n/b_n = 1 を表す.

解答

 \{X_n\}_{n \geq 1} \rm{i.i.d} な確率変数列で, X_1 \sim Exp(1) とする.
 S_n := \sum_{i=1}^n X_i,  Z_n := (S_n - n)/ \sqrt{n} とおくと, 中心極限定理より,  Z_n \xrightarrow{d} Z. ただし,  Z \sim N(0, 1).
さらに, 絶対値関数は  \mathbb{R} 上連続だから, 連続写像定理より,  |Z_n| \xrightarrow{d} |Z|.
また,  Z_n \sim Gam(n, 1) に注意すると,
\begin{align}
E[|Z_n|] = \frac{2e^{-n}n^{n + 1/2}}{n!}, \quad E[|Z|] = \sqrt{\frac{\pi}{2}}.
\end{align}次の補題が成り立つ.
補題 X_n \xrightarrow{d} X かつ  \sup_{n \geq 1}E[X_n^2] < \infty が成り立つとき,  \lim_{n \to \infty} E[X_n] = E[X] が成り立つ.
 |Z_n|, |Z| にこの補題を適用すれば, 主張を得る.

参考資料: A Probabilistic Proof of Stirling’s Formula – Blog on Mathematics and Statistics